Ալֆան և օմեգան
03.04.2020 | 01:41
Տիկնայք և պարոնայք, հարգելի երդվյալ ատենակալներ, մեր քաղաքացիների հանդեպ մարդասիրական դրսևորումներից, բարության և հանդուրժողականության մղումներից դրդված, դատավարությունները շարունակվելու են, մենք դեռ շատ ցնցող անակնկալներ ենք մատուցելու մեր հանրությանը...
ՈՒրեմն, ես էի, ինգուշեցի ջեբկիր Իշն էր, սարի թաղի Գրիշն էր, էլի մի քանի հոգի վստրեչի, տրամվի պարկի, տեցի կրուգի հեղինակավոր տղերքից, վեր կացանք մի օր, յոթ թե ութ հոգով, գնացինք որսի: Գնացինք շատ թե քիչ, մեկ էլ տեսնենք երեք լիճ՝ երկուսում իսկի ջուր չկար, մեկն էլ մի թզաչափ ճահիճ էր, որին տեղացիները ծովեր էին ասում: Նրանք պատմում էին, որ էդ ծովերը ժամանակին համաշխարհային օվկիանոսի մաս են կազմել, ու հենց էդ ճահճի հատակին, ծովի մակերևույթից յոթ հազար, ես յոթ ասեմ, դուք տասնյոթ հասկացեք, մետր խորության վրա խարիսխ ձգած նավապետ Նեմոյի «Նաուտիլուս» սուզանավի մեջ գաղտնի հանդիպում տեղի ունեցավ Միշուտկա Սերգեևիչի և քեռի Ջոնի միջև, թե արջն իր ականջին ի՛նչ փսփսաց, պատմությունը լռում է. այստեղ պատերն էլ ականջ ունեն: Քեռին ականջը ձգեց ու բարկացավ՝ Միշուտկա, լավ չես աշխատում, ու Միշոն նոր հեղափոխական գաղափարներով ոգեշնչված, դուրս եկավ ու քանդել տվեց էն հայտնի հաստ ու բարակ, կարճ ու երկար պատը՝ «ախբայտեն»,- ասաց ու էն Քոլին էժան գնով ծախեց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և միջազգային այլ կազմակերպությունների ցանկերում չճանաչված պատմամշակութային հուշարձանի ամբողջ բեու շինանյութը՝ մետաղյա կոնստրուկցիաները, պանելները, շվելերներն ու արմատուրան: Ճիշտ են ասել, որ կուզիկին միայն գերեզմանը կդզի:
Սապատավոր կուզիկ Միշոն սրանից ավելի ոգևորվեց ու արագացրեց Չեռնոբիլի աղետը, հետո, երբ կոլցոյի մեջ առավ կովկասյան լեռներում բնակվող արիացի բնիկների օրրանը՝ թշնամու օմոնով ու հարազատ զրահատանկային ուժերով, ու տեսավ, որ դրանից էլ բան դուրս չեկավ, դրախտային Ռայոչկայի թաթիկն ամուր բռնեց ու արյունահեղեղ գետակի նմանվող ալ կարմիր գորգի վրայով քայլեց դեպի ՈՒաշինգթոն ու ազգերին միավորող ամբիոնից, առանց թղթին նայելու, որ նույն էջը մի քանի անգամ չկարդա իր նախկինների նման, ճառ ասաց մարդու իրավունքների ոտնահարումների, ընտանեկան բռնությունների կանխարգելման, պետական սահմանների անձեռնմխելիության, ազգերի ինքնորոշման, խաղաղության և ժողովրդավարական քաղաքացիական հասարակության մեջ իրավունքի գերակայության, ազգամիջյան հակամարտությունների կանխարգելման մասին: Հետո նայեց ժամացույցին, մտքում համեմատեց Բիգ Բենի սլաքների հետ, հետո հարցական նայեց Ամբրոսի տղա Էդոյի դեմքին, թե բա ի՞նչ եղավ, խաբար չկա՞, ընկեր ջան… Էդոն գողականով գլխի դրական շարժում արեց, ձախ աչքը երեք անգամ թարթեց, հետո գյոզերով բութ մատը վեր տնկեց, թե եղավ, օքե՛յ, դեռ մի բան էլ ավելին, մենք չէինք սպասում, որ էդքան հզոր պայթյուն կլինի:
Միշկա-ֆիշկան գոհ ժպտաց, և ուզում էր ճամփա ընկնել Ֆիդելի կողմերը, մի քիչ Ռայկայի հետ քամակները արևին տային դիկի ծովափերում, հետո դիպչեին մետաղական լեդիի կողմը՝ Լոնդոն, նրա գնահատականին արժանանային, բայց Ռիժկովյանը ջղայնացավ, թե բան ու գործդ թող ու արի, արի տե՛ս, թե ի՛նչ ես արել, այ դահի՛ճ, մարդասպա՛ն: Սա փորձարկում չէր, ոչ էլ աչք վախեցնել, սա եղերագործություն էր, երկրի կեսը հողին ես հավասարեցրել, հարյուր հազարավոր մարդկանց գլուխը կերել ու գիժ դարձրել: Բա դա անելու բա՞ն էր: Արի, քո քյոռ աչքով տես, թե ի՛նչ ես արել: Կյանքումդ լավ օր չտեսնես: Գլխիդ գա, թշվառ անտեր: Արի, գոնե էդ խեղճ ժողովրդի սիրտը շահի:
Լավ էր՝ չգար, լավ էր գետինը մտներ: Եկավ, տեսավ, պարտվեց: Ասաց, ոչ մեկդ էլ մի բարի պտուղ չեք, հաստակող եք, ինքնասածի, մի խոսքով, պահելու բան չեք: Բոլորիդ քշելու եմ Բորոդինոյի ճակատամարտի բարձր լեռնային առաջնագիծ: Կնկան առավ ու ոնց եկել էր, էդպես էլ, հայդե՜, թռավ: Էն կորչելն էր: Բայց մեր դուխը չկոտրվեց: Մենք պողպատից ավելի կոփված դուրս եկանք, քան Պավել Կորչագինը…
Գեղամիջով քայլում էի դեպի գերեզմանատուն՝ այցելելու մեր տոհմական հանգստարանը, որտեղ հանգչում են նախնիներս: Իմ մասնագիտական գործունեության ընթացքում եղել եմ հարյուրավոր գյուղերում, բայց, աշխարհ անցիր, մեր գեղը, մե՛րն ուրիշ է: Գերանի վրա մի քանի պառավ էր մնացել, ու ջադուներն անբանությունից էնքան էին գիրացել, որ ակամայից մտածում էի, թե մեր գյուղին պատկանող մոլորակի այդ հատվածը ո՞նց է դիմանում սրանց ծանրությանը ու փոս չի ընկնում, ու Երկիրը իր շավղից դուրս չի սայթաքում ու գահավիժում տիեզերական անդունդն ի վար, օ՜, բախտ իմ դժխեմ: Պարապ-սարապ առավոտից մինչև ուշ երեկո, աքլորականչից մինչև մայրամուտ գերանին վեր ընկած միայն իրենց անցյալն ու ջահելությունն են հիշում, բացարձակ անհաղորդ ներկային: Կարծում են, թե ինչ-որ տեղ կա երազող մեկը, որ սպասում է՝ բիձեն հնձից տուն չգա՝ պառավը մնա ընձին դեռ ուժի մեջ է: Ժամկետանց բարբաջանք: Հավերի հետ քնում, աքլորների հետ արթնանում են: Ավանակի զռռոցն էլ գյուղի բնական զարթուցիչն է, քանզի դրանց տեղական արտադրությունը վաղուց առ ոչինչ է: Իրենք էլ միշտ ու ամեն ինչից դժգոհ: Կեցցեն հանուն մարդու բարօրության սանձազերծված հեղափոխությունները: Կեցցե կատուն, որ իր փորի համար մուկ է որսում…
Մի քանի տարեց տղամարդ օրը դեռ ճաշ չդառած արդեն ճաք էին տվել և խորհրդավոր զրուցում էին: Դրանց կաշին դաբախանից է հայտնի: Օրավարձով աշխատող, չձևակերպված, հարկեր չմուծող անբաններ են: Դրանց փորացավը հարբեցողության հնարավորություններ գտնելն է: Աչքերը բացում են ու մի դարդ ու ցավ ունեն՝ մոլորակն իր միլիարդավոր բնակչությամբ ու հրաշալի բնությամբ տեղավորվում է էդ մի շիշ ալկոհոլի մեջ: Սրանք կյանքում միայն մեկ անգամ են խմել, մնացածն ամենօրյա պախմելյաներ են…
-Բարև, իմ թանկ ու անուշ ժողովուրդ ջան: Ո՞նց եք, էս ի՜նչ սիրուն իրար գլխի եք հավաքվել, Էս ինչքա՜ն եմ ձեզ սիրում ու խոնարհվում ձեր առաջ՝ ամպի՛ չափ,- դեմքիս ժպիտ խաղացնելով, ողջունեցի համագյուղացիներիս:
-Ի՜, ապրում ենք, էլի, այ բալամ, ամեն մեռնողի երանի տալով,- պատասխանեց գլխաշորավոր պառավներից մեկը…- Դե, ձեր տված դեղերով, կառավարության խոստումներով՝ կուշտ ու կուռ, երջանիկ…
-Բա խի՞ ըտենց որ,- հարցրի:
-Մոռացել ենք թամամ, թե ինչի համար ենք ապրում: Ինչի՞ գետինը չի պատռվում ու մեզ կուլ չի տալիս… Ինչի՞ երկինքը փուլ չի գալիս ու մեզ տակով չի անում… Մոռացել ենք ծիծաղ ուրախություն: Բա սա ինչ կյանք է, մենակ հոգս, հոգս, հոգս: Կյանք չի, դարդ է ու Աստծո պատիժ մեր գլխին…
- Բա մնացածն ու՞ր են…,- փորձեցի շեղել պառավին իր փնթփնթոցներից:
-Էս է մնացածը,- խոսակցությունն ավարտելու առոգանությամբ դժգոհ պատասխանեց պառավը:
Դա ինձ էլ էր ձեռնտու, թե չէ զահլա չկար լսելու սրանց անվերջանալի մուննաթները: Ճիշտն ասած, մի պահ մտքովս անցավ ոտքս կախ գցեմ, նստեմ կողքները ու մի լավ դաս տամ, բացատրեմ, թե ինչը ինչից հետո է, թե որքան կարևոր և էական նվաճումներ ենք արձանագրել այս կարճ ժամանակահատվածում: Իմ բոլոր գործողությունները բխել են մեր քաղաքացիների կյանքը բարելավելու ելակետից: Բարձրացվել են աշխատավարձերն ու թոշակները, թեև դա չէ էականը, կարելի է անվերջ բարձրացնել, փոխել ծախսերի որակը և դարձյալ աշխատավարձը չի բավարարելու: Իմ մինի հեղափոխությունները մաքսի արդյունքով են պսակվում՝ անարյուն, ժողովրդի կամարտահայտմամբ: Առողջապահության նախարարությունը հուշում, բայց չի պարտադրում առողջ ապրելակերպի մասին՝ բուսական սնունդն ու կարտոֆիլը առողջարար են: Թունելի գեներալը պատրաստ է կարիքավոր բնակչությանը կարտոֆիլ մատակարարելու ըստ պահանջի: Կերեք, սրտներիդ ուզածի չափ: Բայց չմոռանաք, որ կուշտ ուտելը վնասակար է: Վերջապես հասկացեք, ճոխ ապրելը հակացուցված է, այն քայքայում է մարդու առողջությունը…
Բայց փոշմանեցի: Սրանց ի՜նչ բացատրես: Սրանք ուտող-ուրացող, երախտամոռ մարդիկ են՝ երկու ոտով կոռուպցիոն սխեմաների մեջ թաղված, ժամանակին կոլխոզի բարիքները թալանած գող ու ավազակներ: Ոչ մտածելու և վերլուծելու ունակություն ունեն, ոչ ցանկություն: Իրենց քթատակից դենը ոչինչ չի հետաքրքրում: Իսկ դու գիշեր-ցերեկ աչք քոռացրու սրանց համար, փորձիր փոխել սրանց կյանքը, կենցաղը, մտածողությունը: Միևնույն է, աչքերին չի երևա: Ինչ էլ ասես, իրենց էշն են առաջ քշելու: Սրանք գենետիկորեն ընտելացել են ուժի զոռով աշխատելու, այլ ոչ քաղաքակիրթ, ինչպես ես եմ առաջարկում՝ պետական ֆինանսավորմամբ կոլխոզներ ստեղծելու…
-Ապո, հազար դրամ տուր,- ձեռքն իմ կողմը մեկնեց տարեցների խմբից առանձնացած մի գյուղացի:- Արաղի փողը պակասում է…,- ու չքմեղ հայացքով նայեց ուղիղ աչքերիս, ասես, խոսքով պահանջում, հայացքով՝ աղերսում է…
-Մանր չունեմ,- մերժեցի և թիկնապահիս հանձնարարեցի մի քանի շշի գումար տալ հարբեցողին:- Ժուռնալիստներին չասես, թե չէ կգրեն, որ ընտրակաշառք եմ բաժանել մեր գեղում: - Հետո, սրտացավությունս ի ցույց դրեցի, դե, համենայն դեպս,- համ էլ, գառնուկ ախպեր, դու այդ ջրից շատ մի՛ խմիր, որ ալկաշ չդառնաս…
-Խի՞ որ,- զարմացավ նա: ՈՒ ես էլ չկարողացա զսպել ինձ.
-Որ գառնուկը մեծանա և լիարժեք ու հպարտ ոչխար դառնա: Հասկացա՞ր…
Տղամարդը հափռեց թղթադրամն ու չհավատալով բախտին, պեծպեծացող աչքերով, ուռա՝, գոռալով, իր տարիքին անհարիր փութաջանությամբ, վազեց դեպի ընկերները: ՈՒռա՜… Իսկ այդ «ուռա՜ն» ինձ տեղափոխեց անցյալ, նույն այս գյուղամիջի հրապարակում անցկացվող կեղծ ու շինծու շքերթների ժամանակները, երբ հրապարակով անցնում էին գյուղի աշխատավորները, կուշտ ու գոհ իրենց կյանքից՝ առանց ըմբռնելու անկախության, ժողովրդավարության և մարդու ազատությունների արժեքը:
Մենք ծաղիկներ խոնարհեցինք հանգուցյալների գերեզմաններին, մեկական մոմ վառեցինք: ՈՒ թեև ես նման վայրերից խուսափում եմ, որովհետև ծանր ապրումներ եմ ունենում, երբ գերեզմանի առջև կանգնած ավելի առարկայական են դառնում կորուստներդ, նրանց անդառնալիության զգացողությունը, որն այլևս երբեք չի լցվելու: Այդ գիտակցումից սրվում են ցավի, կյանքի իմաստավորման, հետագծիդ մասին բոլոր ընկալումներդ: Երազում տեսնում եմ հանգուցյալներին, մեռած մարդկանց, դժոխային տառապանքի ու ցավի սահմռկեցնող տեսարաններ: Նույնիսկ, թե ինչպես են իմ անկենդան մարմինն այրում դիակիզարանում: Ես տեսնում ու զգում եմ այդ ամենը, և ցավի ու տառապանքի ոչ մի նշույլ չի առաջանում իմ մեջ, քանզի տասնամյակներ շարունակ մեզ վառել-թողել են՝ իմունիտետ ենք ձեռք բերել: Մեջս ցանկություն առաջացավ ոտքս կախ գցելու տատիս գերեզմանի մոտ, որի կերպարը միանգամայն այլ տեսանկյունից էր արդեն պատկերվում ինձ: Ասես, ընդամենը մի քանի օր առաջ էր, որ նա հայհոյախառն կսմիթներով շարունակում էր ինձ դաստիարակել: Ակամայից մի տարօրինակ, մինչ այդ ինձ անծանոթ զգացում պարուրեց, որն անուն չունի՝ մարդկային կարոտի, սիրո, հիշողության, կյանքի և մահվան ամբողջական հավաքականությամբ: Ինչու՞ է մարդն աշխարհ գալիս, ի՞նչ առաքելությամբ, անձնական, թե՞ հանուրի կյանքի նախանձախնդրություններով: Ինչու՞ է հարամում հաճախ և իր, և շրջապատի կյանքը, եթե կարելի է ապրել գեղեցիկ և իմաստավորված, լուսավոր հետք թողնելով գալիք սերունդների մտապատկերում: Գիտեի, որ քիչ հետո, դուրս գալով խորհրդավոր լռության տարածքից, դարձյալ խառնվելու եմ մեծ աշխարհի ժխորին ու քաոսին, դավերին և սրիկայություններին: Ես ինձ հանգիստ էի զգում: Ինքնամաքրման զգացողությունը ստիպում էր նաև ծանրութեթև անել իմ գործած մեղքերն ու զանցանքները, և երանավետ մի թեթևությամբ ես հեռացա գերեզմանատնից դեպի շիկացած կյանքի հորձանուտ: Երկինքն ամպել էր, արևն ամպերի տակ էր, յարս ծառերի տակ էր…գետինը թաց էր, յարս քնել էր՝ երեսը բաց էր… Էհե՜յ: Արև, ե՛կ, ե՛կ, զիզի քարին վեր ե՛կ, սև-սև ամպեր հեռացե՛ք, արևին ճամփա բացեք, որ չքվի խավարն ու եղեցի լո՛ւյս… Հոգնեցինք կույրի նման խարխափելով մութ սենյակներում ու սև կատու փնտրելով մեր առանձին-առանձին վառած մեկական մոմերի լույսի ներքո:
Մենք, առանց հրաժեշտ տալու, մեկնեցինք գյուղից: Չէ, անելիքներ շատ ունենք առաջիկա հիսուն տարում ու դուխով առաջ ենք գնալու: Հետդարձի ճանապարհ չկա՝ կամ էս կողմ, կամ՝ էն: Բոլոր ճանապարհները տանելու են դեպի մեր հաղթանակի Հռոմը: Ով մեզ հետ քայլի՝ կշահի, ով չէ՝ գլուխը քարը… ՉԷ մի, վերջին քսան տարվա իշխանությունների նման, որ միայն կերան ու թալանեցին: Արդեն որոշել էին երկիրը հանձնել, դա էլ մենք կանխեցինք մեր կյանքերի գնով…
«Լսիր, մենք հո շատ լավ գիտենք, որ մեր տարածաշրջանը աշխարհի մեծ խաղացողների ուշադրության կենտրոնում է, որ այստեղ ոչ թե ընտրվում, այլ նշանակվում են կամ վայելում այս կամ այն արտաքին ուժի աջակցությունը: Քաջ գիտակցում ես, որ ստում և մոլորեցնում ես մարդկանց, ավելի լավ է լռես և չխոսես ժողովրդի անունից, որի հանդեպ սրտացավ չես: Մի՛ չարաշահիր նրա անունը, քանզի քո համակիրների բանակը, որը պատից կախ չէր տեսել, հիմա ադամանդակուռ ճակատնոցներով է թրև գալիս, և իրականում ժողովրդի մի փոքր, բայց ագրեսիվ, անբան ու անկարող հատվածն է: Իջիր քո երկնային բարձունքից և շուրջդ նայիր՝ գործազրկության աճ, թանկացումներ, ներդրումների նվազում, արժեհամակարգային, բարոյական անկում, յուրայիններիդ աշխատավարձերի երկրաչափական աճ ու անհիմն խելացնոր պարգևավճարներ, չարության ու անհանդուրժողականության մթնոլորտ… Երկիրը կործանվում է: Սա՞ է ժողովրդասիրությունը, սրա՞ն էին արժանի քեզ հավատացողները: Շարունակե՞մ, թե բավական է: Ինչի՞ վրա ես հրճվում: Ձախողվել եք բոլոր ոլորտներում: Այդ ամենը տեսնում է իրական ժողովուրդը, բայց համբերում: Քեզ համար գլխավորը ձեր ստնտուներին, այլ ոչ ընտրողին տրված խոստումներն են»:
Ներքին ձայնս դարձյալ հիշեցրեց իր տհաճ գոյության մասին, չնայած բազմիցս նախազգուշացրել եմ, որ ինձ անհանգստացնի միայն հաճելի խորհուրդներով և դատողություներով և ոչ թե իմ մեջ տագնապներ առաջացնող լուրերով:
«Ես իրականացնում եմ իմ ընտրողներին տված խոստումները և լիգիտիմությամբ ինձ վերապահված վստահության քվեն»:
«Բայց դու, ապակու խանութ մտած փղի նման, ինչին դիպչում՝ փշրում ես, չես հանդուրժում ոչ միայն քննադատություն, այլև սովորական այլակարծություն, իսկ դրանք հակապետական քարոզչության ու հեղաշրջման փորձեր չեն: Մի՛ վախեցիր, մի քիչ լայնախոհ եղիր, այ գյորմամիշ: Հասկանու՞մ ես, որ կայծից անգամ մեծ հրդեհ կարող է բռնկվել»:
«Կրկնում եմ, ես ոչնչից չեմ վախենում և չհամարձակվես ինձ սպառնալ: Ես գործելու եմ այնպես, ինչպես ինքս եմ ճիշտ գտնում, ոչ թե դու, և գլուխդ հիմարություններով լցնող հակահեղափոխականները: Ես հիմնարար առաքելություն ունեմ իրականացնելու, և դա կարվի ամեն գնով, թեկուզ արյան… Ականջիդ օղ արա ու հիշիր՝ էնքան օղ եմ կախ տալու էս ջնդըռլոների լոշտակներից, որ «օղակ» օպերացիային երանի տան»:
«Թալանի պատմությունն ավելի վաղ է սկսվել, արդեն որերորդ անգամ դու մոռանում ես այդ ամենի հիմնադիր կնքահորը, և խոսում վերջին քսան տարվա մասին միայն: Մի՞թե զգուշանում ես նրանից կամ կախվածություն ունես…»:
«Չէ, թո՛ւ, թո՛ւ, թո՛ւ, սատանի ականջը խուլ, նա արդեն վնասազերծված և անձեռնմխելի է: Արխիվացված է: Այսինքն, ճիշտ են ասում, որ սատանան, հատկապես տվյալ պարագայում, այնքան վտանգավոր չէ, որքան թվում է: Հիմա ես եմ գլխավոր դերակատարը: Արա դե, հավա նագիլա, հավա նագիլա (եկեք ուրախանանք), մի պիրկ պարան ու երկնուղեշ փայտեր երկու, ու լիքը օնլայն լայքեր, սրտիկներ, սիրատոչոր մեկնաբանություններ… ու կայֆե՛ր, լայֆե՛ր անհամար, ու ֆեք յոր ֆեյք (հայհոյանք)»:
Դավիթ ՄԿՐ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Մեկնաբանություններ